Szelak – to forma żywicy organicznej zwanej gumilaką wytwarzana przez owady żyjące w Tajlandii, Indiach, Indonezji i Wietnamie: owady zwane czerwcami (czerw lakowy Tachurdia lacca Kerr) odżywiają się sokiem wysysanym spod kory tropikalnych drzew (z rodziny Euphorbiaceae i ficusowatych) i produkują substancję (na zasadzie śliny) tworząc w ten sposób pancerzyki dla ochrony swoich larw i oblepiając w ten sposób całe gałęzie drzew na których żerują. Wypływająca przez nakłucie kory żywica krzepnie na powietrzu co razem z wydzieliną owadów lakowych tworzy szelak.
Stanisław Proszyk w „Technologia tworzyw drzewnych” tak opisuje szelak „…produkt oczyszczania i przerobu gumilaki… Ciecz wyciekająca z nakłutych roślin krzepnie na powietrzu, tworząc z wydzielinami mszyc i zalanymi owadami stwardniałe bryłki”.
Szelak zebrany z drzew wypłukuje się wodzie, oczyszcza ze zbędnych naturalnych zanieczyszczeń a następnie ogrzewa do płynnej postaci w formach/pojemnikach, z których po zastygnięciu się go skrusza/odpryskuje do formy płatków i bryłek.
płatek szelaku bielonego
Szelak w wersji nieoczyszczonej jest więc w pierwszej formie żywiczną mieszanką szczątków owadów, kawałków kory i innych zanieczyszczeń, które zbierane i poddawane dalszej obróbce, m.in. oczyszczaniu i namaczaniu w wodzie by pozbyć się zbędnych substancji, tworzą w końcowej fazie formę cieniutkich płatków całkowicie rozpuszczalnych w alkoholu etylowym.
W zależności od rodzaju drzewa szelak i zawartości naturalnego barwnika zwanego erytrolakcyna, jest różnego zabarwienia, od blado żółtego do ciemno rubinowy.
szelak bielony odwoskowiony, zaraza za nim szelak lemon i rubin
Żywica z wydzieliny czerwców wykorzystywana była też jako środek do produkcji lakierów i klejów. Szelakiem zabezpieczano również pyty gramofonowe, barwiono i usztywniano tkaniny (np w kapeluszach). Korzysta z niego przemysł farmaceutyczny, kosmetyczny i spożywczy.
Do produkcji politury stosowanej przy wykańczaniu powierzchni mebli używane są cztery podstawowe kolory szelaku, występujące w wersji czystej, pozbawionej nadmiaru naturalnego wosku tzw. szelak odwoskowiony lub naturalnej z woskiem tzw. szelak nieodwoskowiony.
Rodzaje szelaku z uwagi na ich barwę:
- sonne nazywany bielony* (praktycznie bezbarwny i najwyżej ceniony)
- lemon (żółty odcień)
- orange (ciemniejszy, pomarańczowy odcień – szelak najbardziej popularny)
- rubin ( rubinowo-bordowy odcień)
* w sklepach konserwatorskich można jeszcze spotkać szelak wybielony chlorem, który będzie miał najczystszą i najjaśniejszą barwę po rozpuszczeniu w alkoholu.
*szelak indyjski rubin
*szelak indyjski orange nieodwoskowiony
*zbite grudki rożnych płatków szelaku
Politura szelakowa– to roztwór szelaku i czystego wysoko% alkoholu używany do wykańczania oraz konserwacji powierzchni drewnianych, tak zwanego politurowania. Dobrze położona politura stworzy finalnie na powierzchni mebla piękny i szlachetny wysoki połysk, nieporównywalny do nawet najlepszej klasy lakierów. Mimo, iż politura ma swój kolor to nie ma ona właściwości barwiących tak jak bejca czy wosk barwiący. Nakładana wielokrotnie wydobywa i podbija tylko naturalny kolor drewna oraz podkreśla jego usłojenie.
Politura szelakowa jest zaliczana do tak zwanych lakierów spirytusowych opartych na żywicach naturalnych rozpuszczanych w spirytusie (alkoholu etylowym / metylowym/ butylowym /izopropylowym). Pisząc o żywicach naturalnych mam na myśli np sandarak, damarę, mastyks, kalafonię, benzoes, kopal i wspomniany szelak.
W zależności od rodzaju drewna, ale także stylu mebla, politurę nakłada się etapami (koniecznie w odstępach czasowych) od kilkudziesięciu do nawet kilkuset cienkich warstw, przy czym warstwa jest określeniem bardzo umownym, bo jest to praktycznie niewidoczna i niepoliczalna mikrowarstwa. Liczy się podejścia i dni poświęcone na zapoliturowanie mebla. Nie przesadzone bywają jednak informacje, że dobrze zapoliturowany stary stylowy mebel może mieć położonych set warstw politury:) czytaj dalej…
