Mahoń

Nazwa mahoń (ang. – mahogany, franc. – acajou, niem. – mahagoni/mahagoniholz) odnosi się najczęściej do zbiorowej nazwy licznej grupy różnych gatunków drewna egzotycznego (tropikalnego) w przekroju o zabarwieniu od żółto-różowego do intensywnie czerwono-brązowego. Jego jakość bywa różna – najlepsze gatunki mają intensywne, zdecydowany złoty kolor, te słabsze są jakby spłowiałe, zasiniałe i wyblakłe. Występują od Afryki (tzw. zamahoń) aż po Amerykę Środkową – Honduras, Wenezuelę, Brazylię, Meksyk, Jamajkę (mahoniowiec określany mahoniem prawdziwym lub właściwym oraz mahoniem amerykańskim). Biorąc to pod uwagę potocznie mówi się o rodzinie mahoniowatych vel mahoniowców, w której najcenniejsze gatunki pochodzą z kubańskiej odmiany Swietenia rosnący na Antylach i południowej Florydzie. Reasumując, rozróżniamy:

  • mahoń właściwy (Swietenia mahogani) – najszlachetniejszy i trudny do zdobycia
  • mahoń amerykański (Swietenia macrophylla) – zamiennik mahoniowca właściwego, równie szlachetny i wyraźnie usłojony o ciekawej strukturze
  • mahoń afrykańskimniej atrakcyjny, ale tańszy i łatwiejszy do zdobycia; pozyskiwany z rodzaju grusz afrykańskich Entandrophragma oraz gatunku Khaya (mahoń afrykański sipo, mahoń afrykański tiama, mahoń afrykański kosipo i acajou)

Drewno mahoniu należy do gatunków rozpierzchło-naczyniowych, posiada wąskie słoje roczne i liczne drobne pory oraz duże pojedyncze naczynia, dlatego przy starych meblach bywa czasem mylone z drewnem orzecha. W zależności od rodzaju i kraju pochodzenia (ale też fragmentu pozyskania drewna z już ściętego drzewa, np z części odziomkowej przy korzeniach czy np rozwidlenia głównego pnia na dwa konary) charakteryzuje się rysunkiem płomienistym, pręgowanym/pasiastym lub piramidalnym. 

*rama od toaletowego lustra z pocz.XXw. wykonana z drewna i okleiny orzechowej wizualnie bardzo zbliżonej do drewna mahoniu

Drewno mahoniowe jest trwałym choć łupliwym/kruchym materiałem, mało podatnym na szkodniki, paczenie, krzywienie i pękanie a więc odpornym na odkształcenia. Jest też odporne na zmieniające się warunki klimatyczne, w tym na zawilgocenie i butwienie. Najsłabsze właściwości ma wspomniany mahoń afrykański, który jest lżejszy, najbardziej porowaty i podatny na wgniecenia/zadrapania. Z drewna mahoniu pozyskuje się zarówno okleiny (forniry), jak i wykorzystuje się go jako lity materiał.

*blat z litego mahoniu o układzie/rysunku piramidalnym, bardzo rzadko spotykany

W XVIII wieku mahoń masowo był wykorzystywany do produkcji stylowych mebli, przede wszystkim w Anglii (meble późnego baroku i rokoka Thomasa Chippendale’a*), stąd też okres ten określany jest przez historyków sztuki ‚wiekiem mahoniu’. We Francji popularny zaczął być w okresie klasycyzmu za panowania Ludwika XVI. 

*styl chippendale w meblarstwie stał się bardzo popularny, z uwagi chociażby na spokojną, pełną elegancji i wygody formę, stąd też – zwłaszcza na terenie Anglii i Stanów Zjednoczonych – kontynuowano produkcję mebli w jego różnych odmianach wzorujących się na oryginałach z II poł. XVIII wieku; dla tych mebli przyjęto zamienną nazwę Director Style

Znanych jest kilka odmian mahoniu: indyjski, amerykański, afrykański, kubański, australijski. Prosto usłojone, jasne odmiany są najmniej cenione w rzemiośle artystycznym, zazwyczaj też ich barwa nie ulega nasyceniu (w miarę starzenia drewno staje się wręcz blado żółte). Najszlachetniejszy i najbardziej ceniony w meblarstwie jest mahoń właściwy i jego piramidalna odmiana.

Mahoń piramida’ z uwagi na swoją ekskluzywność występuję przeważnie w postaci okleiny (forniru). Wyróżnia się płomienistym rysunkiem, zróżnicowaną barwą i odcieniem. W dawnym stolarstwie, głównie w XVIII wieku robiono z niego wytworne meble luksusowe, zwłaszcza w Anglii, w której był ulubionym, tzw. 'królewskim’ gatunkiem od ok 1725r..

*sekretera 'klasycyzująca’, XIX-wieczna, konstrukcja z drewna iglastego fornirowana wzorzystym mahoniem piramidalnym / mebel po pełnej renowacji, wykończony w politurze

Charakterystyczny jest też dla mebli XIX-wiecznych, zwłaszcza francuskiego stylu empire i mieszczańskiego Ludwika Filipa, którego wpływów w polskim rzemiośle odnajdziemy bardzo dużo, spotykamy go również przy klasowych sprzętach stylu Biedermeier, ale zdecydowanie rzadziej już w meblach niemieckiej ‚epoki kajzerowskiej’ z 3 ćw. XIX, w których prym wiódł na nowo orzech i dębina.

W wieku XX bardziej popularny stał się tzw mahoń 'pasiak’, nazwany tak z uwagi na swój pasiasty rysunek drewna i występujący na przemian pasiasty skręt włókien z drobnym błyszczem, czyli afrykański gatunek sapeli.

Wykorzystywany był w formie oklein do wyrobu mebli w stylu secesyjnym – rozpoznawalny jest zwłaszcza dla Warsztatów Wiedeńskich i całej secesji geometrycznej. Pasiasta odmiana mahoniu była licznie wykorzystywana przy produkcji mebli w latach 30-tych a dokładniej do okleinowania ich wewnętrznych elementów (art-decowskie kredensy, bufety, szafy…). Mahoń ten może nam się również kojarzyć i z późniejszymi meblami, a dokładniej z prl-owskimi meblościankami produkowanymi masowo w latach 70/80-tych, które były okleinowane tym właśnie bardziej dostępnym i zdecydowanie tańszym 'egzotykiem’. 

Charakterystyczny dla mebli z okresu międzywojennego jest też tzw. mahoń 'tygrysi’, czyli mahoń afrykański (najczęściej sapeli nazywany 'pommelle’) ze sfalowanym układem włókien, dający bardzo dekoracyjny rysunek, zbliżony wyglądem do brzozy płomienistej, często z resztą z nią właśnie mylony. Występujący w postaci okleiny (forniru) był wykorzystywany przy meblach neostylowych, ale także (choć sporadycznie) przy meblach w stylu Ludwika Filipa. Z uwagi na swój płomienisty, falujący rysunek usłojenia został potoczne nazwany w żargonie antykwarycznym i stolarskim mahoniem tygrysim.

*szafki okleinowane: mahonie 'tygrysim’ (po lewej) i brzozą 'płomienista’ – bejcowaną (po prawej)

*okleina mahoń 'tygrysi’

*secesyjne płyciny fornirowane 'mahoniem pasiakiem’ (sapeli)

*secesyjny barek w okleinie mahoniowej (pasiak) z początku XXw. (secesja geometryczna) / Mebel po pełnej renowacji, wykończony politurą szelakową

Pojawienie się w stolarstwie afrykańskiej i mniej szlachetnej odmiany wiązało się z coraz trudniejszym dostępem do amerykańskiego surowca (coraz większe koszta transportu przez Atlantyk i coraz większe trudności w zdobyciu tego cennego drewna), stąd też pod koniec XIXw. zaczęto poszukiwać zamiennika na innych kontynentach i natrafiono na wspomniane, mahonio-podobne gatunki, których pasiasty skręt włókien i barwa odpowiadały rzemieślniczym potrzebom. 

*’czerwony mahoń’ który spotkałam parę lat temu na Zanzibarze

MAHOŃ o rysunku PIRAMIDALNYM, zwany też mahoniem płomienistym, jest egzotycznym drewnem ze strefy podzwrotnikowej, pięknym, eleganckim i dekoracyjnym, ale z uwagi na specyficzny przebieg włókien dość kłopotliwym i kapryśnym w obróbce. Lubi pryszczyć i pękać, jest delikatny, dlatego dawnej przy fornirowaniu podklejano go cienkim płótnem a i współcześnie potrafi czasem przysporzyć kłopotu w pracy… Z uwagi na naturalne wybarwienie oraz rysunek słoi układający się właśnie w 'piramidy vel pióra’, był i wciąż jest doskonałym gatunkiem do wyrobu luksusowych mebli artystycznych.

*biurko damskie wykonane w stylu Ludwika Filipa, II poł. XIX wieku / mebel po konserwacji i naprawach odspojonej i uszkodzone okleiny mahoniowej (piramidalnej)

*szafa jednodrzwiowa w stylu Ludwika Filipa z poł. XIXw. w okleinie mahoniowej (piramida) / Mebel przed i po pełnej renowacji, wykończenie w politurze

Mahoń cudownie ożywa pod warstwami politury, która podkreśla jego zróżnicowane i kontrastowe niczym żebra zabarwienie. Dobrze się klei, obrabia i jeszcze lepiej poleruje. Podkreślenie kolorystycznych walorów drewna egzotycznego i uwydatnianie charakteru poszczególnych gatunków – przede wszystkim opisywanego mahoniu, ale też i palisandru – było wspólną cechą niemiecko-autriackiego stylu Biederemeier oraz angielskiej regencji.

 

Ciekawostki:

  • mahoniowiec jest drzewem wolno rosnącym, wiecznozielonym, osiągającym wysokość ok 25m

 

  • w XVI wieku hiszpańscy kolonizatorzy docenili wartości drewna mahoniowca Swietenia mahogani, kiedy zobaczyli jak tubylcy na Karaibach robią z ich pni łodzie którymi wypływali w morze

 

  • uważa się, że mahoń regularnie w meblarstwie zaczął być używany około 1725 roku, choć okazyjnie na rynku angielskim był wykorzystywany od ok 1714r.

 

  • pierwsze odmiany  mahoniu pochodziły z Kuby – były ciemne i ciężkie tak w wadze jak i w obróbce stolarskiej. W drugiej połowie XVIII wieku zaczęto używać odmiany z Hondurasu która była lżejsza i jaśniejsza. Częściej była używana do fornirowania gdyż jego obróbka była łatwiejsza. W dzisiejszych czasach kubański mahoń jest praktycznie nieosiągalny gdyż w latach 20tych XX wieku wycięto w pień wszystkie plantacje tam się znajdujące. Mahoń z Hondurasu i Ameryki Środkowej jest w tej chwili dostępny bardzo rzadko a jego ceny są astronomiczne. Dostępny obecnie mahoń to odmiana afrykańska – sapeli – która nie była używana przy produkcji mebli w XVIII  wieku 

 

  • mahoń od zawsze był uważany za jeden z najszlachetniejszych gatunków drewna – nie butwiał w wodzie i pochłaniał energię pocisków służył więc często do budowy statków. Okręty flagowe największych morskich potęg były budowane z drewna mahoniowca. Do dziś używa się tego drewna do budowy trałowców wyławiających miny

 

  • XIX wieku większość eleganckich mebli była wykonana z mahoniu nierzadko pozyskiwanego z rozbiórki starych okrętów

 

  • drewnem które dobrze się barwi i potrafi zimitować mahoń jest brzoza oraz olsza; bejcowane na 'czerwone’ gatunki wdzięcznie zastępowały oryginalne egzotyki

 

Galeria mebli wykonanych z drewna i/lub w okleinie mahoniowej, z którymi miałam przyjemność pracować:

*biureczko-sekretarzyk damski w stylu Ludwika Filipa, I poł. XIX-wieczna, konstrukcja z drewna iglastego fornirowana wzorzystym mahoniem piramidalnym / mebel po pełnej renowacji, wykończony w politurze

*stół okolicznościowy/salonowy (kawowy) w stylu Ludwika Filipa, I poł. XIX-wieczna, konstrukcja z drewna iglastego fornirowana wzorzystym mahoniem piramidalnym / mebel po pełnej renowacji, wykończony w politurze

*tremo (stolik-konsola + rama z lustrem) z epoki kajzrowskiej z końca XIXw., konstrukcja z drewna iglastego fornirowana wzorzystym mahoniem piramidalnym / mebel po pełnej renowacji, wykończony w politurze

*biurko-sekretarzyk z epoki kajzrowskiej z końca XIXw., konstrukcja z drewna iglastego fornirowana wzorzystym mahoniem piramidalnym, elementy toczone wykonane z litego drewna mahoniowego

 

*francuska maszyna Bijou z blatem wykonany z litego drewna mahoniowego / po pełnej renowacji
*fotel typu berżera w stylu Ludwika Filipa, II poł. XIXw., konstrukcja z drewna iglastego obłozona drewnem mahoniowym o układzie piramidalnym / mebel po pełnej renowacji stolarskiej i tapicerskiej, wykończony w politurze

*sekretera żaluzjowa w stylu Ludwika Filipa, II poł. XIXw., konstrukcja z drewna iglastego fornirowana wzorzystym mahoniem piramidalnym

12 Responses

  1. Dzień dobry,
    mam biurko z mahoniu, czy jest szansa na przemalowanie go na biało? Czy mogę prosić o wskazówki jak to najlepiej zrobić (najłatwiej, najskuteczniej i przy najmniejszym nakładzie pracy i czasu).
    Z góry dziękuję za pomoc i serdecznie pozdrawiam.

  2. Dzień dobry, dziękuję za ciekawe informacje, nie mogę przestać czytać.Dostalam łóżko,pochodzi z Francji,ma uszkodzony fornir na ściance po obydwu stronach, wewnątrz i na zewnątrz)od strony nóg.Łozko ma 195cm długości,dlatego zostało uszkodzone przez użytkownika,to mój domysł.Mam prośbę,jaki to gatunek forniru chcę spróbować swoich umiejętności, choć nie robiłam Od czego zacząć i gdzie szukać potrzebnych materiałów.Jest pieczęć firmy, ale nie udało mi się znaleźć coś więcej z jakiego okresu wyprodukowano łóżko,jest piękne i cieszy moje oczy. Będę wdzięczna za wszystkie informacje, podpowiedzi i pomoc.pozdrawiam serdecznie.

  3. Meble z PRL często były fornirowane czymś podobnym, czy to mahoń? Zaduję, że tym afrykańskim, bo tam było więcej „demokracji ludowych”.

    1. Dzień dobry,
      tak, meble w okresie prl-u były fornirowane mahoniem afrykańskim, najczęściej sapelli (sapele) tzw pasiakiem; produkcja z ich użyciem była masowa; te ciekawsze egzemplarze były wykonywane z użyciem forniru orzechowego
      pozdrawiam,
      Aneta

  4. Dzień dobry,
    odnawiam krzesła w stylu Chippendale. Oczyściłam z poprzednich warstw politury-do czystego drewna. Ma piękny, lekko czerwony kolor. Nie chciałabym zbytnio zmieniać koloru, ale także nie chciałabym aby były zbyt czerwone. Jak je pomalować? Bejcą brązową? nie malować bejcą a pokrywać politurą? jakim kolorem? Czy może woskiem przyciemniającym. Nie zależy mi na dużym połysku.
    Proszę o wskazówki.
    Pozdrawiam

    Danka

    1. Dzień dobry,
      dobrze jest zrobić próbę barwy, tj po usunięciu starych powłok, oczyszczeniu itd. przetrzeć drewno alkoholem etylowych by podejrzeć jak faktycznie będzie się prezentować. Pytaanie czy to faktycznie mahoń czy np barwiona brzoza. Zastosowanie bejcy przyciemni drewno i może pomóc trochę barwę ochłodzić, choć tu bez próbek konkrtenej mmieszanki bejcy ciężko prognozwać, że na pewno uzyskamy efekt o jakim myślimy (przełamanie czerwieni mahaniu wymaga narzucenia dość intesywnego barwnika).
      Co do politury to pomyślałabym o np lemonie nieodwoskowionym. Pozwoli ona by drewno ładnie się zaprezentowało i ożywiło, ale bez nadmiernego podbijania czerwonej tonacji. Wosk w politurze pomoże w politurowaniu i kontrolowaniu skali połysku.
      Wosku jak samodzielnego wykończenia bym chyba do tych krzeseł nie używała. Jeśli już to pomyślałabym o twardymm olejowosku np OSMO lub Borma (np jedwabisty połysk), które nie ożywią drewna tak jak politura i zagwarantują bardzo delikatny połysk, pod warunkiem oczywiście, że są to krzesła stylizowane. Przy wariancie mebli przedwojennych pozostałabym przy wykończeniu ich politurą szelakową

      pozdrawiam,
      Aneta

  5. Szanowna Pani

    Tak jak wszyscy jestem pod wrażeniem kunsztu i wiedzy. Meble po odnowieniu urzekają! Dla tego też chcę dopytać mistrza. Wszystkie meble na zdjęciach są fornirowane mahoniem i politurowanie. A jednak różnią się kolorem, odcieniem. Są od słomkowego jak whisky do rubinowego jak herbata z sokiem malinowym.Dlaczego tak jest ? Czy to tylko wpływ barwy politury ? Czy jest jeszcze coś co wydobywa różową/różaną barwę? We wstępie pisze Pani, że dobrej jakości fornir mahoniowy jest barwy żółtej zatem barwa mebla tak jak biurko kajzerowskie jest zrozumiala, a rubinowa skąd się bierze ?
    Pytam, bo sam kupiłem liść forniru mahoniwego sapelli, nakleiłem na sklejkę, przeszlifowałem papierem i watą stalową, zatarłem politurą rubinową ze sklepu na ulicy Długiej, z pumeksem i bez pumeksu i … wyszło znośnie, ale wygląda jak meblościanka z PRL ! Jest poprostu jesno brazowe. Jak skórka chleba Ładnie, ale bez śladu różowego koloru. A chcę by miało odcień tak jak Pani barek secesyjny. Barwa z domieszką różu jest konieczna by pasowały mosiężne błyszczące złotem okucia. Tak jak w Pani barek secesyjny.

    Pozdrawiam serdecznie
    JM

    1. Dzień dobry, mahoń ma bardzo wiele odmian i rośnie w wielu miejscach na świecie stąd też bardzo duże różnice w jego usłojeniu i barwie. Ciężko jest uzyskać „różowe” wybarwienie jeśli w samym drewnie go nie ma. Rubinowa politura pomaga jedynie podbić tę różową barwę i jà uwydatnić , nie wytworzy jej jednak sztucznie. Można jedynie oczekiwać rubinowej poświaty , bardzo delikatnie widocznej. Pozdrawiam Aneta

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *