Galeria Sztuki XX i XXI wieku w Muzeum Narodowym w Warszawie jest pierwszą stałą kolekcją w stolicy prezentującą panoramę polskiej sztuki ostatnich 100 lat: od odrodzenia państwa w 1918 roku, przez budowę II Rzeczypospolitej i okrutne lata II wojny światowej, czasy Polski Ludowej i przełom 1989 roku oraz lata obecne. Wystawa obejmuje tym samym całe minione stulecie, sztuką dzisiejszą i twórczością ostatnich dekad. Najwcześniejsze prace pochodzą z pierwszych dziesięcioleci ubiegłego wieku, najnowsze zaś powstały w 2012 roku: malarstwo, rzeźby, grafiki i rysunki z lat 20. i 30., fotografie, fotomontaże, a także filmy polskiej awangardy. Galerię otwarto dla publiczności 18 stycznia 2013 roku, dzięki czemu wpisała się w obchody Jubileuszu 150-lecia  Muzeum (*założone zostało w 1862 roku jako Muzeum Sztuk Pięknych).

Warto wybrać się do Galerii w któryś czwartek, Muzeum jest czynne w ten dzień dłużej, bo aż do godz. 21.00. Jest wtedy spokojnie, nie ma tłumów jak to czasem bywa w weekendy, zwiedzający ma do swojej dyspozycji praktycznie całą wolną przestrzeń. Na wstępie zwiedzania, jeśli mamy taką możliwość, warto zainstalować specjalnie stworzoną aplikację na telefon / tablet, dzięki której możemy sobie wybrać ścieżkę zwiedzania (krótszą trasę TOP10 lub dłuższą dla koneserów), a także poczytać i wysłuchać ciekawostek o wybranych dziełach, o których wirtualnie opowiada sam kurator wystawy.
Zwiedzanie Galerii zaczęłam trochę od końca, bo od ekspozycji sztuki współczesnej i nowoczesnej, czyli tej z ostatniego czterdziestolecia. W pierwszych salach dominują prace z lat 70-tych i 80-tych, zapisy akcji artystycznych i performance’ów m.in. erotyczne i kontrowersyjne nagranie Natalii LL z 1975 roku „Sztuka konsumpcyjna”, prace Jerzego „Jurry” Zielińskiego, Andrzeja Partuma, Kozyry, Sasnala, Sawickiej, Libery i innych, silnie nacechowane krytyką propagandy i tematem sytuacji politycznej Polski, w tym stanu wojennego i pierwszych lat po odzyskanej wolność 1989 roku. W dalszej części wystawione są awangardowe i szalenie drogie prace Stefana Gierowskiego i Wojciecha Fangora z lat 50/60-tych (najdroższy obraz Wojciecha Fangora osiągnął cenę 130 000 dolarów na aukcji Sotheby’s w 2008 roku, na naszych rodzimych aukcjach prace artysty przekraczają kwoty 200 tys. złotych), Andrzeja Wróblewskiego, Felicjana Szczęsnego-Kowarskiego i innych. Współczesna sztuka jest jednak nadal mi obca, po części nieodgadniona i do końca niezrozumiała, choć tworzona przez bardzo znanych współczesnych artystów, od lat obecnych na polskim rynku sztuki. Zdecydowanie wolę wcześniejsze lata…

Prace Zbigniewa Libery z 2001 roku – rozłożone pudełko od klocków Lego przedstawiające budowlę obozu koncentracyjnego oraz Oscara Dawickiego z 2012 roku, – obie odnoszące się wprost do czasów Holokaustu, wprowadzają nas w polską sztukę czasów wojny i powojnia. Dramatyczny rozdział historii Polski w XX w. przedstawia m.in cykl rysunków Władysława Strzemińskiego „Twarze” będących reakcją na tragedie wojenne, stworzone w obozie koncentracyjnym grafiki Mieczysława Wejmana, tomik poezji Juliana Przybosia ilustrowany przez Marię Jaremę, puszczane na ekranie utwory obozowe śpiewane przez odzianego w pasiaki pieśniarza Aleksandra Kulisiewicza oraz wiele innych. Ekspozycja bardzo wymowna i dobitnie przedstawiająca traumę tamtych lat oraz jej wpływ na kolejne, nowe pokolenia.

W dalszej części wystawy prezentowane są chyba najbardziej lubiane przeze mnie prace z okresu międzywojennego. Zobaczymy jedyny w polskich zbiorach muzealnych obraz czołowej przedstawicielki sztuki Art Deco Tamary Łempickiej „Lassitude (Znużenie)” z 1927 roku, której prace są obecnie warte na rynku sztuki miliony dolarów (rekordowy sprzedany został na aukcji w Nowym Jorku za 8,5 miliona dolarów), patriotyczne obrazy Rafała Malczewskiego, prace Zofii Stryjeńskiej z serii „Pory roku”, rzadko pokazywany, mocno erotyczny obraz Tadeusza Makowskiego, grafiki Bruno Szulca, prace Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz wielu innych bardzo znanych artystów z kręgu sztuki polskiej awangardy. Całą wystawę zamykają rzeźby Xawerego Dunikowskiego, w tym największa, będąca jednocześnie autoportretem artysty, zatytułowana „Idę ku słońcu” z lat 1917-1920.

W Galerii jest też poruszony – choć w bardzo niewielkim stopniu – temat rzemiosła, który w okresie międzywojennym stał się wizytówką polskiej sztuki użytkowej. W jednej z sal, na ekranie monitora wyświetlane są zdjęcia – dokumentacja pawilonu polskiego na Międzynarodowej Wystawie Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa w Paryżu w 1925r., na której to Polacy odnieśli duży sukces. Wystawione piękne i unikatowe projekty mebli gabinetowych i salonowych – fotele, stoły, biurka, biblioteki, kredensy-  zaprezentowały polską architekturę wnętrz na najwyższym poziomie, czym zdobyły szerokie uznanie wśród innych państw. Polski Pawilon zdobył łącznie ponad 200 nagród i wyróżnień, przede wszystkim za przejrzystość oraz jednolitość twórczości ludowej, która wywarła olbrzymi wpływ i pozwoliła ugruntować własny styl narodowy, nazwany później 'polskim Art Deco’. Dotyczyło to zarówno popularnego już od początku XXw. stylu zakopiańskiego, jak i projektów mebli do wnętrz miejskich, np. gmachów państwowych urzędów. Niestety meble z dwudziestolecia międzywojennego (jak i te późniejsze) nie były przez długie lata postrzegane jako obiekty muzealne i nie cieszyły się dużym zainteresowaniem antykwariuszy, przez co w zbiorach polskich muzeów nie zachowało się zbyt dużo egzemplarzy z tego okresu.