Polska powojenna sztuka użytkowa

Moda na powojenne wzornictwo rozwija się w szalonym tempie. Tak jak jeszcze parę lat temu królowało Art Deco, Secesja czy tzw 'styl rustykalny’ (meble surowe, bielone, malowane), tak teraz sztuka przemysłowa z II poł. XXw. wzbudza coraz większe zainteresowanie a ikony polskiego designu przeżywają swój renesans. 

Nie ma obecnie czasopisma wnętrzarskiego, które nie prezentowałoby designerskich przedmiotów, kultowych mebli czy wnętrz w stylu powojennego modernizmu. A jeszcze do niedawna sprzęty codziennego użytku z lat 50-tych, 60-tych czy 70-tych XXw. kojarzyły się nam z masową, tandetną i nijaką produkcją segmentów czy meblościanek na wysoki połysk. Z pewnością nie z dobrym stylem. Dziś, głównie dzięki modzie na skandynawski modernizm (trwającej od wielu już lat), także polskie sprzęty z epoki socrealizmu (które trafiały zazwyczaj do piwnicy, na działkę lub zwyczajnie na śmietnik) powróciły do łask i ożyły na nowo. Okazały się bowiem idealne jako designerski gadżet do nowocześnie urządzanych mieszkań i apartamentów. Dotyczy to zarówno mebli, tkanin, ceramiki czy szkła. Zaczęliśmy doceniać estetykę przedmiotów użytkowych a tym samym historię polskiego powojennego designu. Polscy projektanci w niczym bowiem nie ustępowali swoim kolegom z Zachodu a rodzime wzornictwo, przez dziesięciolecia niedoceniane przez architektów, okazało się na nowo praktyczne, proporcjonalne, z nowoczesną formą. Potwierdziła to niezwykła wystawa zorganizowana w Muzeum Narodowym w Warszawie w 2011r. pt. Chcemy być nowocześni. Polski design 1955-1968 ukazująca sztukę i architekturę wnętrz z okresu PRL-u. Udowodniła jak nowoczesny był polski design pół wieku temu, potwierdzając tym samym obecne zainteresowanie młodych pokoleń. Projektowe egzemplarze mebli były też prezentowane na ubiegłorocznych Warszawskich Targach Sztuki, później  z powodzeniem sprzedawane w galeriach i desach oraz na aukcjach sztuki do których dostęp miały jeszcze do niedawna tylko klasyczne i wiekowe antyki.

biurko z lat 50-tych XXw. (z WArszawskich Targów Sztuki 2012) fotel kubełkowy na drewnianych nogach, lata 50/60-te XXw. (po renowacji)Co cechowało powojenne wzornictwo użytkowe? Przede wszystkim funkcjonalny układ wnętrz mieszkalnych oraz maksymalne wykorzystanie przestrzeni i daleko idąca prostota. Sprzęty zmieniły swe przestrzenne usytuowanie oraz proporcje. Ograniczano je do niezbędnego minimum, upraszczano i uwspółcześniano ich kształty tworząc lekkie, geometryczne konstrukcje. Nie skupiano się już tylko na naturalnym pięknie drewna, ale przede wszystkim na szerszym niż dotychczas zastosowaniu giętej sklejki, zwłaszcza w różnego rodzaju siedziskach. Odchodzono tym samym od kontynuacji klasycznych przedwojennych projektów w stylu Art Deco, tworząc zupełnie nowe wzory. Pojawiły się niskie kubełkowe fotele, stoliki czy kanapy a z drugiej strony mocno strzeliste szafy, witryny czy regały. Dzięki rozwijającej się technologii zaczęto też wykorzystywać nowe tworzywa, głównie syntetyki, dzięki którym można było tworzyć niewielkie i lekkie meble o wyrafinowanej formie. Eliminowano zdobienia snycerskie i rzeźbiarskie. W meblach tapicerowanych wykorzystywano natomiast mnogość barw, żywych kolorów i abstrakcyjnych wzorów na tkaninach i materiałach. Przez masowe zastosowanie różnego rodzaju mebli składanych i segmentowych, niemal wszystko dostosowywano do niewielkiego metrażu mieszkania, sprzęty były więc nie tylko innowacyjne, ale przede wszystkim wielofunkcyjne i użyteczne.

Nowy, powojenny ład zmienił charakter i styl mebli z wykwintnych i reprezentacyjnych, jakimi były przed wojną, na popularne, codzienne i praktyczne a przy tym też i po części awangardowe. Żal tylko, że polscy twórcy i ich rewelacyjne projekty w niczym nie ustępujące światowym markom, nie doczekały się sławy i popularności w państwach zachodnich. Tłamszone przez prowadzoną wówczas politykę nie wyszły poza granice Polski Ludowej…

stolik pod skrzęt rtv, lata 60-te XXw.stolik pod sprzęt rtv

Głównymi ośrodkami rodzimego wzornictwa, zarówno sztuki profesjonalnej jak i ludowej*, były:

  • na nowo odbudowana po wojnie Spółdzielni Artystów „Ład”
  • powstały w 1950r. Instytut Wzornictwa Przemysłowego
  • Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego powołana w 1949r.czyli słynna Cepelia
  • Zakłady Artystyczno-Badawcze Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie
  • PWSSP we Wrocławiu
  • PWSSP w Sopocie
  • fabryki ceramiki we Włocławku, Ćmielowie, Pruszkowie
  • Ośrodek Rozwoju Meblarstwa w Poznaniu
  • fabryka mebli w Jasienicy.

Dla nich tworzyli najbardziej znani projektanci mebli Maria Chomentowska, Maria Białówna, Teresa Kruszewska, Irena Żmudzińska, Roman Modzelewski, Henryk Sztaba, Mieczysław Puchała, Maciej Zwinis, Czesław Knothe, Władysław Wincze, Olgierd Szlekys, małżeństwo Bogusława i Czesław Kowalscy i wielu innych utalentowanych i zdolonych projektantów oraz architektów. 

Klasyk polskiego powojennego designu, czyli tzw. krzesło stolarskie (typ 200-102), projektu Marii Chomentowskiej, z końca lat 50-tych XXw.

* Zgodnie z obowiązującą doktryną realizmu socjalistycznego, poprzez ścisłą współpracę i instytucjonalizację sztuki profesjonalnej i ludowej, powstająca nowa sztuka użytkowa miała sprostać wzrastającym potrzebom oraz ambicjom i stać się udziałem całego społeczeństwa

krzesełko kubełkowe z lat 60-tych na drewnianych nogach (po renowacji)

7 Responses

  1. w odziedziczonym przez moją mamę drewnianym domku z lat 50 tych XX wieku jest wiele mebli bardzo podobnych do tych prezentowanych w tym artykule. Oglądając i czytając go, przypominają mi się babcine kredensy, szafy i to wszystko oczywiście fornirowane, czasem lakierowane na wysoki połysk, czasem matowe, ale właśnie w takim stylu.

  2. Te fotele na metalowych nóżkach były u moich rodziców. Pameta że wiecznie się nóżki wykręcały bo zbiegiem lat gwint się wyrobił i się troche chwiały 🙂

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *