Fotel bujany – mebel znany niemal w każdym domu, kojarzony głównie jako bardzo wygodny sprzęt wypoczynkowy starszego pokolenia. Podstawę bujanego fotela stanowią bieguny, czyli podpory wygięte w kształcie łuku, na których umieszczona jest cała konstrukcja siedziska i oparcia. Pomysł, by krzesło umieścić na biegunach rozpowszechnił się w Ameryce Północnej w połowie XVIII w., w środowisku angielskich imigrantów tworzących religijną sektę o nazwie grupa Shakersów. To właśnie oni wpadli na pomysł, aby do angielskiego krzesła windsorskiego* dodać wygięte płozy, tworząc w ten sposób nowy typ mebla nazwany fotelem na biegunach, czyli fotelem bujanym (samego źródła stworzenia tego typu siedziska należy szukać w meblach dziecięcych – kołyskach i konikach na biegunach).

1. Fotel produkowany przez grupę Shakersów, kojarzony głównie z westernami i dawnymi amerykańskimi domami na prerii, miał wysokie, smukłe oparcie wypełnione poziomymi szczebelkami w formie drabinki, proste nogi i poręcze zwieńczone elementami w formie grzybków oraz wyplatane bawełnianymi taśmami siedzisko. Płozy fotela, dla większej stabilności i równowagi, były wysunięte do tyłu. Model praktyczny, wytrzymały i wygodny a do tego starannie wykonany i wykończony. Z oryginalności i perfekcyjności wykonania słynęły zresztą wszystkie meble tworzone przez Shakersów, co wynikało m.in. z religijnych zasad głoszących, że wszystko należy robić jak najlepiej. W swej prostocie i funkcjonalizmie były niewątpliwie wstępem do europejskiej sztuki użytkowej.

2. Boston Rocer, czyli drugi najbardziej znany amerykański fotel na biegunach, produkowany jak wskazuje nazwa w Bostonie od połowy XIX wieku, był już troszkę większych rozmiarów. Nogi miał charakterystycznie rozchylone na zewnątrz, szersze, bardziej półkoliste oparcie oraz niewyplatane niczym, twarde siedzenie z litego drewna, czasem ozdabiane dekoracyjnym malunkiem. Ten zgrabny i bardzo wygodny fotel stawiany najczęsciej na werandzie lub w salonie, stał się z czasem niekwestionowanym symbolem wyposażenia każdego amerykańskiego domu.

Współczesna wersja klasycznego fotela bostońskiego wzorowanego na angielskim krześle windsorskim (na giełdzie z dawnymi meblami można zakupić tego typu fotel za kilkaset złotych)

2. W Europie moda na fotele bujane rozpoczęła się dopiero w połowie XIX w., kiedy to swój model stworzył Michael Thonet – mistrz mebli giętych.

Fotel na biegunach, to obok słynnych krzeseł 14 i 18, najbardziej rozpoznawalny mebel M.Thoneta. Pierwszy egzemplarz bujaka powstał ok 1860 roku w fabryce w Koryczanach. Oryginalna zawiłość przeplatanych ze sobą bukowych elementów połączona z wygodą i lekkością formy, sprawiła, że fotel bardzo szybko stał się hitem sprzedażowym firmy. Sprzedaż na przełomie XIX i XX wieku sięgała przeszło 100tyś sztuk rocznie.
W kolejnych latach pojawiły się liczne odmiany bujaków, w wersji nie tylko dla dorosłych, ale i dla dzieci. Produkowali je już nie tylko Bracia Thonet, ale także wszyscy więksi producenci mebli giętych, stąd też spora ilości zachowanych egzemplarzy, zwłaszcza jeśli chodzi o te najpopularniejsze modele:)

Thonetowski bujak**, lekki i mocny, z finezyjnie giętymi poręczami, wyplatanym oparciem i siedziskiem, okazał się pod koniec XIX wieku prawdziwym hitem meblarskim, produkowanym w setkach tysięcy egzemplarzy. W katalogu z 1904 roku firma Braci Thonet oferowała już ponad 40 różnych wzorów tego typu siedziska, m.in w wersji jako hybryda z szezlongiem przypominająca leżak na biegunach***. Sam fotel bujany jako klasyczny przykład mebli giętych, obok krzesła nr 14, stał się niekwestionowaną wizytówką firmy, rozpoznawalną i popularna na całym świecie. Po utracie wyłącznej licencji na produkcje mebli giętych przez rodzinę Thonet, tego typu fotele na biegunach zaczeli msaowo wytwarzać także inni europejscy rzemieślnicy i przedsiębiorcy.

W Polsce fotele tego typu są wciąż produkowane w radomskiej fabryce mebli giętych oraz fabryce swarzędzkiej. Oryginalny egzemplarz z etykietą Thonet (czy to wersji drewnianej czy metalowej) jest już zdecydowanie trudniejszy do znalezienia a jego cena, w zależności od modelu i lat wykonania, może wynosić nawet od kilku do kilkunastu tysięcy złotych:) Klasyczny fotel z międzywojnia czy z lat już późniejszych, zachowany w przyzwoitym stanie, ale bez wyraźnych oznaczeń czy sygnatur można nabyć na aukcjach internetowych już za kilkaset złotych. Przy kupnie należy tylko zwracać szczególną uwagę, by gięte na gorąco drewniane elementy nie było uszkodzone i popękane – ich ew renowacja i klejenie jest dość trudne a często wręcz niemożliwe (na uszkodoznych fotelach często widać bawełniane opatrunki z bandaża czy taśmy, które mają za zadanie ukryć niewygodne pęknięcia).

Fotel bujany z okresu międzywojennego  w typie thonetowskim (gięty), drewno buk, siedzisko i oparcie wyplotka rattanowa (oryginalny stan zachowania)

3. Do klasyków foteli bujanych należą również wykonane na wzór modelu bostońskiego fotele skandynawskie. Zrobione w całości z masywnego drewna, mają twarde i pełnym siedzisko o charakterystycznym esowatym wygięciu oraz klasyczne szczebelkowe oparcie zamknięte od góry lekko wygiętym ramiakiem. Najczęściej są pomalowane farbami i ozdobione jakimś rysunkiem lub kwiatowymi girlandami, co łagodzi ich surową i rustykalną formę. Jest ich na naszym rynku dość dużo (zwłaszcza na aukcjach internetowych) a cena w stosunku do jakości jest stosunkowo niska (przyzwoicie zachowany egzemplarz można nabyć za ok 500zł), stąd też cieszą się one sporym zainteresowaniem. W szwedzkich loopisach (przydomowych komisach z używanymi rzeczami) i na lokalnych garażowych aukcjach czy pchlich targach, tego typu bujaki można kupić już za niecałe 100zł;)

Skandynawski fotel na biegunach z I poł. XXw. (oryginalnie malowane drewno) wzorowany na fotelu Boston Rocer – jeden z pierwszych mebli jaki kupiłam:)

4. Myśląc o fotelu bujanym w bardziej współczesnym wydaniu nie można pominąć nowatorskiego projektu z 1950 roku autorstwa Ray i Charles’a Eamsów, który zrewolucjonizował powojenne wzornictwo. Drewnianą konstrukcję siedziska fotela zastąpiła mocno profilowana, elastyczna skorupa z barwionego włókna szklanego wzniesiona na czterech drucianych nogach połączonych stalowym krzyżakiem. Jedynie bieguny wykonane zostały z drewna brzozowego. Innowacyjny i oryginalny projekt małżeństwa Eamsów nazwany Eames Plastic Armchair RAR, pobił rekordy wszelkiej popularności stając się symbolem amerykańskiego wzornictwa. Produkowany w milionach egzemplarzy, występujący w różnych wersjach i kolorach, stanowi obecnie nieodzowny element designersko urządzanych mieszkań, apartamentów, wnętrz biurowych czy salonów sklepowych.

Oryginała fotela, z uwagi na ograniczoną ilość, jest baaardzo trudny do zdobycia (cena podejrzewam jest b.wysoka). Replika fotela Eames Plastic Armchair sygnowana marką kosztuje ok 2 000zł – do kupienia wyłącznie w sklepach z licencją firmy Vitra. Natomiast licznie sprzedawana 'kopia’ (zazwyczaj prod. chińskiej), najczęsciej reklamowana jako „fotel inspirowany kultowym proj. Eamsów”  kosztuje już kilkaset złotych mniej (w sklepach internetowych z designerskimi meblami).

Fotel na biegunach proj. R&Ch.Eames

*Krzesło typu windsorskiego skonstruowane w Anglii w drugiej połowie XVII w. przez wiejskich stolarzy, cieszyło się wielką popularnością wśród osadników przybyłych do Ameryki Północnej. Charakterystyczna konstrukcja tego krzesła to: szeroko rozstawione, toczone nogi powiązane poprzeczkami, siedzenie z grubej deski z wyżłobieniami mającymi podnieść komfort użytkowania (dostosowane do kształtu pośladków) oraz ażurowe oparcie z toczonych prętów, czasami z ozdobnie wycinaną środkową deską. Krzesła windsorskie są cały czas wyrabiane i bardzo chętnie kupowane. Najczęściej stanowią ozdobne i praktyczne wyposażenie kuchennego stołu lub jadalni.

**Pierwszy bujak aut.M.Thoneta pochodził z ok 1862 roku i oznaczony był nr 1 (każdy model miał swój numer co ułatwiało jego identyfikację i zamawianie przez klienta)

***Bujak-szezlong to model nr 7500 z ok 1880 roku (zdj. poniżej / źródło „Princip Toneta” – wyd. Germanischen Nationalmuseums, Nurnberg 1991r.)