Starych mebli czar ®

SKRZYNIA – mebel o starożytnym rodowodzie, będący pierwowzorem mebli o konstrukcji skrzyniowej takich jak szafa, kredens, komoda, kabinet itp., występujący we wszystkich stylach i epokach. Skrzynia zbudowana jest w formie prostopadłościanu (przeważnie z ciosanych desek), wsparta na drewnianych nogach (płozowych, deskowych, konsolowych lub kulistych), z uchylnym, płaskim wiekiem. Używana była do przechowywania odzieży, bielizny pościelowej i tkanin, a także do składowania wiana, czyli posagu panny młodej, stąd też powszechnie nazywana jest skrzynią posagową. Z racji płaskiego wieka pełniła też często funkcję ławy i siedziska. Aż do początku XVIIIw. była jeden z najważniejszych sprzętów domowych. Pochodną skrzyni jest walizka.

Skrzynie możemy podzielić na trzy rodzaje:

• rzeźbione tzw. sarkofagowe, zdobione często aplikacjami, intarsjami czy inkrustacjami
• malowane – ludowe, wykonywane najczęściej z sosnowych desek
• klasyczne i proste w formie, bez żadnych ozdób, snycerki czy wyobleń.

W Polsce produkcja skrzyń ludowych osiągnęła szczytowy rozwój w XIXw., kiedy to poszczególne rejony kraju dążyły do wytworzenia własnego, charakterystycznego egzemplarza. Największe i najbardziej znane pracownie stolarskie były w Małopolsce, na Mazowszu, Lubelszczyźnie i Rzeszowszczyźnie.

KUFER – typ skrzyni zwężającej się ku dołowi,  z uchylnym, wypukłym wiekiem, często wspartej na drewnianych konsolowych, nogach (rzadziej w kształcie kół), opasanej żelaznymi, taśmowymi okuciami z szyldem, dużym zamkiem* lub skoblem do założenia kłódki oraz antabowymi uchwytami na bokach. Drewno zdabiano też czasem datą, rodzinnym herbem lub inicjałami właściciela. Kufer, przeznaczony do przechowywania bielizny, dokumentów, żywności czy kosztowności, najczęściej służył w podróży, stąd też był meblem zawsze przystosowanym do przenoszenia. Do ich wyrobu używano najczęściej drewna dębowego i sosnowego**. W meblarstwie ludowym malowano je często farbami pokostowymi lub ozdabiano mazerunkiem.

*kufry do przechowywania kosztowności były zazwyczaj uzbrojone w solidne i skomplikowane zamki;

**pierwsze kufry europejskie były robione z wydrążonych pni drzew, dopiero w XIIIw. nauczono się robić je z desek zbitych gwoździami

Niewielkich rozmiarów gięte krzesła z lat 20/30-tych XXw. wykonane z drewna bukowego, zachowane w oryginalnym stanie, niestety bez stempli czy innych sygnatur, które mogłyby pomóc określić ich producenta. Meble uniwersalne i niezmiennie popularne, produkowane przez cały XXw. seryjnie (w tysiącach egzemplarzy), spotykane więc dość często we wnętrzach, galeriach czy na giełdach staroci. Z uwagi na specyficzną technologię ich produkcji, czyli gięcie elementów drewna pod parą, należy jednak unikać kupna egzemplarzy, które są mocno porozsychane i popękane. Sklejenie na nowo giętych konstrukcji bywa bowiem dość trudne a często wręcz niemożliwe. Nasze krzesełka (3 szt.), zanim na nowo odzyskają swoją funkcję, muszą przejść pełną renowację.

Oto etapy prac:

– rozkręcenie krzesełek na elementy (niemal cała konstrukcja, jak to w tego typu giętych meblach, jest oryginalnie skręcana śrubami i mocowana na wkręty)

– usunięcie z drewna starych powłok politury/lakieru za pomocą specjalistycznego żelu (np.Scansol) i grubej waty metalowej

– czyszczenie i szlifowanie – w tym przypadku, z uwagi na obłe, małe płaszczyzny, wszystko trzeba wykonać ręcznie za pomocą klocka i papieru ściernego (gradacja 180-240)

– klejenie/wzmacnianie/skręcenie konstrukcji

– bejcowanie drewna – jeśli chcemy zmienić naturalny kolor drewna

– politurowanie drewna

– wycięcie ze arkusza sklejki okrągłego podkładu pod siedzisko

– prace tapicerskie

Z uwagi na masywną konstrukcję krzesełek – lite drewno bez użycia forniru (wyjątek stanowi deszczułka oparcia -w formie wachlarza- wykonana ze sklejki), większość prac możemy wykonać sami (szablon pod siedzisko może zrobić tapicer). Wszystkie produkty potrzebne do prac: zmywacz do powłok, wełnę metalową, papier ścierny, cyklinę lub skrobak, klej stolarski, bejcę w wybranym kolorze, politurę itp., bez większego problemu kupimy z dużych marketach budowlanych, sklepach dla konserwatorów i plastyków lub np. przez internet.

Choć krzesła są niemal w całości skręcane na śruby to przy klejeniu konstrukcji przydałyby się tylko ściski stolarskie (lub pasy), dzięki którym solidniej dociśniemy i skleimy dekoracyjną listewkę w oparciu lub jak w przypadku naszych modeli, popękaną ramkę siedziska. Jest to dość ważna czynność, ponieważ uszkodzone, gięte pod parą drewno, bez mocnego zaciśnięcia raczej nie wróci na swoje miejsce i tym samym się trwale nie połączy (siła prężenia będzie zbyt duża). Reszta konstrukcji (nogi i obręcz) wymaga tylko ponownego skręcenia, bo oryginalnie – jak to w Thonetach, jest mocowana na śruby.

Renowacja zakończona. Krzesełka zyskały nowy kolor oraz politurę (drewno bukowe zabejcowane zostało na kolor ciemnego orzecha), na koniec wykonana została nowa tapicerka pokryta zielonym suknem (oryginalne sklejka która wypełniała siedzisko niestety się nie zachowała). Oto efekty:)

Prace zakończone. Mebelek przeszedł wizualną metamorfozę odzyskując tym samym swój pierwotny wygląd i funkcjonalność. Trafił na nowo do swoich właścicieli. Politura jest jeszcze co prawdę dość świeża – stąd połysk, ale w domowych warunkach szybko nabierze ładnej, naturalnej i szlachetnej patyny. Najważniejsze, że udało się uratować praktycznie 99% oryginalnych elementów (poza półką mocno naruszoną przez drewnojady). Konstrukcja została wzmocniona i poklejona a drewno dębowe odrestaurowane i zabezpieczone. Szafeczka zyskała kolejne życie.

Książka ma formę rozmowy z siedmioletnim Kajtkiem (synem autorki), który w dyskusjach z mamą przedstawia własne spojrzenie na sztukę dawną i współczesną, zadaje mnóstwo pytań (które często nurtują nas dorosłych) a przy tym nie boi się krytykować dzieł najwybitniejszych mistrzów. Wszystko nieograniczone dziecięcą wyobraźnią, bez zadęcia i powagi. Książka dla najmłodszych, młodzieży, dorosłych oraz wszystkich tych którzy nie wiedzą i pytają. Rodzicom z pewnością podpowie jak rozmawiać z dziećmi właśnie na temat szeroko rozumianej (i nie łatwej:) sztuki.

HISTORIA SZTUKI DLA DZIECI I DOROSŁYCH. ROZMOWY Z KAJTKIEM

autor: EWA JAŁOCHOWSKA

wydawnictwo: Bukowy Las Sp. z o.o.

Wrocław 2012

Jakiś czas temu opisywałam meble typu sekretera – sprzęty zazwyczaj bardzo stylowe, prestiżowe i mocno dekoracyjne, imponujące swoją formą oraz słynące z wymyślnie zamaskowanych w swojej konstrukcji szufladek i schowków.

Okazuje się jednak, że nie tylko bogate w wykończenia meble, projektowane w dużych i słynnych warsztatach były ciekawie wykonywane, czego przykładem jest bezstylowa, dębowa szafeczka, która trafiła do naszej Pracowni.

Wiekowy mebelek, wykonany zapewne w niewielkim, polskim zakładzie stolarskim na początku XXw., będący kiedyś posagowym sprzętem babci obecnej właścicielki (samej już z resztą na emeryturze), nigdy nie był poddany jakimkolwiek zabiegom konserwacyjnym czy renowacyjnym. Trafił więc do naszej Pracowni w dość mocno podniszczonym, ale oryginalnym stanie, naruszonym tylko zębem czasu…

Przygotowując szafeczkę do prac stolarskich i rozbierając ją na elementy natrafiłam na sprytnie ukrytą w konstrukcji przeszklonej nadstawki szufladkę, pełniącą zapewne przez lata niepozorny schowek na drobiazgi. Sądząc po sporej warstwie kurzu i patyny na drewnie, szufladka-skrytka przez długie lata nie była otwierana. W jej wnętrzu natrafiliśmy na 'skarby’ nieżyjącej już pierwszej właścicielki m.in. zagubiony przed laty srebrny medalik z Pierwszej Komunii Św. pamiętający jeszcze lata wojny.

Tak miłej niespodzianki jeszcze przed wizualną metamorfozą szafeczki, nikt się nie spodziewał, zwłaszcza sami właściciele, którzy jeszcze bardziej związali się z odziedziczonym mebelkiem. Ja natomiast utwierdziłam się w przekonaniu, że nie tylko eleganckie i projektowe meble, ale także te bezstylowe, małe i okazjonalne, mogą kryć swoje tajemnice. Historia dębowej szafeczki po przeszło dziewięćdziesięciu latach została na nowo ożywiona.