Starych mebli czar ®

Nowa sztuka z pogranicza dwóch wieków: XIX i XX., mająca swój rozkwit w latach 1890-1910. Krótka i ekspresyjna, początkująca nurt artystycznej awangardy, nie tylko europejskiej, ale i światowej…

Za miejsce narodzin secesji uważa się Brukselę, choć pełen rozkwit stylu nastąpił w Wiedniu. W wielu europejskich krajach występowała ona pod różnymi nazwami i w różnych wariantach: Art Nouveau* we Francji i krajach Beneluxu czy Jugendstil w Niemczech. Popularnie spotykana angielska nazwa Arts and Crafts (Sztuka i Rzemiosło) oznacza już jednak zupełnie odmienny styl i trend w sztuce, mający co prawda duży związek ze stylem Secesji, ale kierujący się zupełnie odmienną filozofią. Secesja bowiem w swoich założeniach tworzyła wnętrza, sprzęty oraz przedmioty bardzo bogate i drogie, wykonane z najwyższej jakości materiałów, związane ściśle z kulturą wysoką. Była pewnego rodzaju life-stylem elit (nie arystokracji królewskiej!) i zamożnej grupy mieszczan zrodzonej w II poł. XIXw. po Wielkiej Rewolucji Przemysłowej. Ruch Arts&Crafts stawiał natomiast na rękodzieło, pozostając tym samym w opozycji do nowych technologii, materializacji produkcji artystycznej i uprzemysłowieniu. Przenikał się co prawda po trosze z secesją, która będąc jego spuścizną ma swoje korzenie i tradycje właśnie w angielskim ruchu sztuki i rzemiosł, są to jednak zdecydowanie dwa oddzielne style i nie można ich określać nawzajem zamiennie.

Secesja był sztuką innowacyjną. Dążyła do stworzenia nowoczesnego stylu i zerwania z panującym historyzmem (eklektyzmem). Pragnęła nowości i innowacji. Zmieniła radykalnie dotychczasowe formy i treści, zerwała z wszech obecnie panującym XIX w. eklektyzmem, który nawiązując do stylów historycznych miał wzbudzać bogactwo i przepych wśród nowo rozwijającego się kapitalistycznego społeczeństwa. Secesja była nurtem zupełnie świeżym, podążającym za postępem i  wygodą nowoczesnego stylu życia. Daleka od tradycji z minionych epok, nie tworzyła kolejnych noeostylów, które pod koniec XIX w. zbudowały w mieszkaniach swoisty jarmark form. Wyszła na przeciw zmianom tworzącym nowy ład gospodarczy i społeczny powstały po złotych latach Wielkiej Rewolucji Przemysłowej. Dzięki szybkiemu rozwojowi mieszkalnictwa, a co za tym idzie, większym potrzebom wyposażenia wnętrz, na nowo odmłodziła sztukę meblarską. Nadała jej zadecydowanie bardziej masowy i użytkowy charakter bez utraty estetyki i oryginalności, czego przykładem są np. meble Thoneta.

Głównym zarzutem stawianym twórcom Secesji (głoszonym najczęściej przez członków Arts&Crafts) było to, że pozostaje ona jednak sztuką w głównej mierze czysto dekoracyjną, tworzoną przede wszystkim przez projektanta, który nie miał styczności z tworzywem i materiałem (a co za tym idzie jego możliwościami i defektami), realnym projektem czy rzemieślniczymi etapami jego wykonania . Jednak to właśnie w tym czasie powstało najwięcej zorganizowanych warsztatów rzemiosł artystycznych – niemieckich, austriackich, duńskich – rozpoczynających wielkoseryjną produkcję mebli. Te ostatnie miały decydujący wpływ na rozwój współczesnej skandynawskiej sztuki projektowania wnętrz, tak popularnej w obecnych czasach (słynne duńskie meble Kaare Klinta).

Secesja, mimo wielu sprzecznych cech, zapoczątkowała też rozwój znanych nam ruchów artystycznych: Art Deco i Bauhausu, tworząc w ten sposób dwudziestowieczny modernizm.

Secesja spopularyzowała również usługi architektów wnętrz, tworząc w ten sposób jednolite i spójne zasady urządzania mieszkań. Stawały się one  jaśniejsze i przyjemniejsze, wszystkie elementy – ściany, sufity, meble, a nawet tkaniny czy zasłony, były ze sobą harmonijnie zestawione. Wnętrza przystosowano do użytecznych potrzeb człowieka, wprowadzając w ten sposób ład i naturalność.

Zdobnictwo secesji inspirowane było przyrodą, nawiązywało do motywów dżungli i sztuki dalekiego wschodu, zwłaszcza orientu Japonii. Charakterystyczne były asymetryczne, falujące i gięte linie,  motywy roślinne, fantazyjne łodygi i  kwiaty oraz postacie zwierząt ozdabiające gładkie i proste płaszczyzny. Formy mebli – funkcjonalne i praktyczne – wzorowane były na sylwetce człowieka i przyjmowanych przez niego pozycjach. Z jednej strony dekoracyjne, o bardzo falistych kształtach i ornamentach, z drugiej powściągliwe i oszczędne (tzw. secesja geometryczna i  secesja wiedeńska).

Przy produkcji egzemplarzy dla zamożnych klientów używano drogich materiałów i surowców (najczęściej drewna orzechowego lub mahoniu) oraz szlachetnych ozdób: intarsji, inkrustacji, luksusowych mosiężnych okuć, szlifowanych, kryształowych szyb tworzących przepiękne witraże…

Wracam do tematu oryginalnego fotelika eklektycznego, którego renowacja właśnie się zakończyła. Mebelek wygląda rewelacyjnie! Mimo dość dużych uszkodzeń drewna i kompletnie zniszczonej tapicerki wynikającej z wieku mebla, udało się odzyskać właściwy wygląd i kształt. Dzięki gruntownej i kompleksowej renowacji obecnie prezentuje się jak nowy. Drewno zostało poklejone oraz wzmocnione, wyczyszczone i na koniec pokryte nową warstwą politury szelakowej. Starą i zniszczoną tapicerkę zastąpiła nowa, obszywana wg starej technologi poduszka na sprężynach, pokryta welurową tkaniną w kolorze ciepłej zieleni. Ze względów praktycznych zrezygnowano z kółek przy nogach.

Mebelek, który liczy przeszło sto lat, odzyskał swój urok i blask by na nowo służyć kolejnym młodym pokoleniom;-)

* wygląd fotelika obecnie, po pełnej i gruntownej renowacji

* stan z przed paru tygodni, mebelek jeszcze przed renowacją

Bauhaus (niem. sł. budowanie domu) to niemiecka szkoła artystyczna założona przez Waltera Gropiusa w 1919r. w Weimarze w Niemczech (w 1925r. przeniesiona do Dessau, a w 1932r. Berlina). Szkoła powstała z połączenia Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych. Istniała tylko 14 lat (zamknięta wraz z narodzinami rządu nazistów), ale dzięki swoim oryginalnym i ponadczasowym koncepcjom stała się znanym na całym świecie ośrodkiem nowoczesnej architektury, malarstwa i rzemiosła. Podstawowym celem szkoły było połączenie funkcjonalności i przemysłu ze sztuką i wzornictwem.

Szkoła zamknięta została przez władze hitlerowskie w 1934 roku (po wojnie została wznowiona na nowo w Berlinie Zachodnim)

Forma mebli powstałych w tamtym okresie była bardzo oszczędna, starannie zaprojektowana i jasno przekazująca ich funkcję użytkową. Niedopuszczalne było używanie dodatków dekoracyjnych, ozdobnych okuć, rzeźb i ornamentów, tak popularnych jeszcze na początku XXw.. Do wytwarzania mebli (i nie tylko) wykorzystywano najnowsze materiały i innowacyjną technologię, głownie technikę gięcia metalu, uważaną za kryterium nowoczesności.  Nie zapominano przy tym o tradycjach rzemieślniczych które zdecydowanie łączono z rozwijaną sztuką. Tworzono konstrukcje z samych rurek stalowych, jak i w połączeniu z drewnem, naturalnymi skórami i tworzywami sztucznymi. Produkcja mebli była seryjna.

Czołowym producentem była znana już na całym świecie firma Thonet, która zresztą kontynuując idee nowoczesnego wzornictwa do dnia dzisiejszego posiada w swojej ofercie meble projektu Szkoły Bauhausu. Są one obecnie bardzo popularne i poszukiwane a oryginalne egzemplarze na rynku antykwarycznym (zwłaszcza zachodnim), mimo 'młodego wieku’,  osiągają często niebotyczne ceny. Dzięki swojemu uniwersalnemu wzornictwu stanowią oryginalny i modny wystrój wnętrz współczesnych apartamentowców i biurowców.

Do największych i najwybitniejszych projektantów i architektów Szkoły Bauhausu zaliczamy:

– Ludwiga Mies van der Rohe’a- ostatniego dyrektora Bauhausu, autora słynnego dziś na całym świecie fotela Barcelona

– Marcel’a Breuer’a

– Mart’a Stam’a

– Le Corbusiera – nie związany bezpośrednio z Bauhausem, ale projektujący zgodnie z jej założeniami.

W Polsce styl bauhausowy również znalazł swoich odbiorców a idee funkcjonalizmu  i założenia konstruktywistyczne realizowali czołowi architekci i artyści jak np Stanisław i Barbara Brukalscy, Władysław Strzemiński, Henryk Stażewski, Mieczysław Szczuka czy Bohdan Lachert.

Flamastry/pisaki retuszerskie, czyli szybki, domowy retusz:) Polecam je do maskowania drobnych rys, otarć i zadrapań na meblach już po renowacji, czyli wykończonych politurą szelakową czy lakierem, jak i tych w oryginalnym stanie zachowania (sprawdzą się również przy meblach wykonanych współcześnie).

Bardzo wygodne i proste w użyciu. Z reguły są odporne na ścieranie, dzięki czemu dobrze się sprawdzają przy drobnych retuszach niewielkich zarysowań/zadrapań, kiedy nie chcemy szlifować i wybarwiać na nowo całej powierzchni, ale np też i przy dobarwianiu nowych wstawek forniru czy szpachlowanych fragmentów (przy większych i głębszych uszkodzeniach niestety się nie sprawdzą). Flamastry można kupić w sklepach z artykułami dla konserwatorów/plastyków oraz w marketach budowlanych. Dostępne są w kilku kolorach odpowiadających gatunkom drzew (dąb, mahoń, ciemny orzech itd.), więc nie powinno być problemu z doborem tego odpowiedniego dla naszego mebla.

***

***

*rysy na drewnie/okleinie przed i po retuszu

Tak jak pisałam wcześniej, politura jest powłoką bardzo szlachetną, ale niestety dość wrażliwą na niektóre czynniki: alkohol, wysoką temperaturę oraz wilgoć. Oznacza to, że nie powinno się politurowanego mebla* stawiać bezpośrednio przy grzejnikach czy kominkach a na jego powierzchni pozostawiać mokrych i gorących przedmiotów. Filiżanki, szklanki, talerze czy inne naczynia powinny być stawiane zawsze na podkładkach np. korkowych lub słomianych (dawne serwisy i komplety obiadowe miały na swoim wyposażeniu dodatkowe podstawki). Nie polecam serwetek, przynajmniej do mebli które są świeżo po renowacji kiedy to politura nie jest jeszcze do końca utwardzona. Może bowiem zdarzyć się tak, że pod wpływem temperatury stawianego naczynia, tkanina odbije się nam na powierzchni.

Podobnie jest z alkoholem. Politura której składnikiem jest spirytus, wchodzi z nim w reakcję, dlatego jest tak podatna na rozpuszczanie. Kieliszki czy szklanki z alkoholem mogące powodować pojawienie się plam, nie powinny więc stać bezpośrednio na wypolerowanym blacie. Często przy meblach jadalniano – salonowych: bufetach, kredensach czy pomocnikach, spotykamy ukryte pod blatem wysuwane, najczęściej kamienne blaciki. Tzw. szyberki, spełniały właśnie funkcję dodatkowych podstawek pod naczynia, chroniąc tym samym eksponowaną na co dzień powierzchnię głównego blatu. Najczęściej jednak użytkownicy o tym zapominali:)  Meble które widuję mają szyberki w stanie wręcz idealnym, za to ozdobny blat jest dość mocno podniszczony…

Jednak jeśli powstaną już przebarwienia, to konserwator mebli może je usunąć ponownie spolerowując powierzchnię drewna (czasami wymaga to głębszego przeszlifowania). Wiąże się to jednak z oddaniem mebla do pracowni renowacji. Gdy uszkodzenia nie są duże, możemy spróbować usunąć je sami. Na rynku pojawiło się sporo nowych środków nie tylko do pielęgnacji mebli dawnych, ale też do domowych poprawek. Polecam odwiedzenie sklepu z artykułami dla konserwatorów i artystów lub większego marketu budowlanego, gdzie z pewnością znajdziemy podstawowe preparaty.

Do pielęgnacji nie polecam używania dostępnych na rynku środków przeciw kurzowi (mleczek, spray i innych tego typu). Zawierają one zbyt dużo chemicznych składników, które nie zawsze dobrze reagują z politurowaną (czy woskowaną) powierzchnią. Poza tym potrafią wnikać w pory, pozostawiając z czasem mleczną, mglistą poświatę (dotyczy to zwłaszcza drewna dębowego i jesionowego). Najlepiej więc odkurzać mebel tylko suchą szmatką, od czasu do czasu konserwując go specjalistycznym płynem na bazie olejku (płyny do ożywiania powierzchni mebli politurowanych)**, który wnikając w głąb nie tylko delikatnie go nabłyszczy, ale i zaimpregnuje. Tak pielęgnowane i konserwowane meble będą mniej podatne na rozsychanie i wchłanianie wilgoci, co pozwoli im służyć przez kolejne lata.

*uwaga ta dotyczy wszystkich dawnych mebli, których konstrukcja pod wpływem wysokiej lub bardzo zmiennej temperatury może ulegać rozsychaniom.

**zbyt częste i nadmierne natłuszczanie rożnego rodzaju olejkami spowoduje lepienie się  i jeszcze większe brudzenie powierzchni.